KATEKISMO: DAGITI LIMA A KANGRUNAAN NGA IBILIN TI SIMBAAN

 Adu kadatayo ti nabayagen a kameng ti Simbaan Katoliko ngem saantayo met nga ar-aramiden dagiti alagaden a nabayagen a ramen ti Kinakatoliko.  Ita ammoentayo dagiti lima a kangrunaan a linteg ti Simbaantayo a nabayagen a naammoantayo dagitoy ngem saantayo nga ikankano ida. Napintas  a maipalagip dagitoy nangruna ta addatayon iti Tiempo ti Kuaresma (Lent) ken mapasungad ti Tiempo ti Panagungar (Easter Season).

 

Dagiti lima a kangrunaan a linteg ti Simbaan ket makuna  a kabassitanen a magutugot kadatayo a Katoliko. Ti  Simbaan ipaayna dagitoy a linteg tapno ipalagipna a ti biag ti Kristyano ket iramanna iti panangikomit ti bagi nga agkararag ken makipaset kadagiti liturhiya ken   Sakramento (Canon 2041).

NO SAANTAYO PAY LAENG A SURUTEN DAGITOY NGA ALAGADEN (minimum requirements), AWAN A PULOS KARBENGANTAYO A MAAWAGAN A KAMENG TI SIMBAAN KATOLIKO. No igagaratayo a saan a suruten dagitoy, agbalin a nadagsen a banag wenno makuna a mortal sin.

1. MAKIMISAKA ITI ALDAW TI DOMINGO KEN ALDAW A MANGILIN KET LIKLIKAM TI AGTRABAHO ITI NADAGSEN KADAGITOY NGA ALDAW.

Masapul a dayawentayo ti aldaw a panglagip daydi panagungar ni Hesus (Domingo) kasta met kadagiti kangrunaan a fiesta a mangilin. Nasken a maki-Misatayo kadagitoy nga aldaw ket aginanatayo manipud kadagiti trabaho ken pakakumikoman a manglapped iti panangdayawtayo iti Apo kadagitoy nga aldaw.

Ti tunggal Simbaan Lokal adda ipaulogna a nasken a ngilinentayo nga aldaw. Ditoy Pilipinas, adda tallo:

a. Solemnidad ni Apo Santa Maria Ina ti Dios (Enero 1)

b. Fiesta ti Immaculada Concepcion (Disyembre 8)

c. Paskua ti Itatao ti Dios (Disyembre 25)

Maki-Misatayo iti aldaw ti Domingo gaputa daytoy ti maikatlo kadagiti Sangapulo a Bilin ti Dios. Kadagiti Judio, aldaw ti Sabado, ngem kadagiti Kristyano, naiyalis iti aldaw ti Domingo gaputa daytoy ti aldaw ti panagungar ni Hesus manipud tanem. Nanipud pay idi punganay ti Simbaan, ti panagbalin a maysa a Kristyano ket saan a pribado a banag wenno panagmaymaysa. Numan pay   mabalintayo ti agdaydayaw iti Dios iti bukod a wagas, ti kangrunaan a kita ti panagdaydayaw ket naingimongan. Ti aldaw ti DOMINGO ti naituding a panagtitipontayo nga agdaydayaw. 

2. IKONFESARMO DAGITI BASOLMO URAY MAMINSAN   LAENG ITI MAKATAWEN

Masapul nga saganaentayo ti bagitayo iti panangawattayo ti komunion no maki-Misatayo babaen ti Sakramento ti Konfesar. Daytoy ti mangituloy ti anag ti Buniag a mamagbalbaliw ken mamakawan.

Ibilin ti Simbaan kas nailanad iti Canon 1457 a ti amin a tao a nakadanunen iti tawen a panagnakem, masapul nga ikonfesarna dagiti nadagsen a basolna uray maminsan laeng iti makatawen. No ammotayo nga adda nadagsen a basoltayo, saantayo a mabalin nga agkomunion uray no napalalo iti panagbabawitayo ket saantayo nga awaten ti Sakramento ti Konfesar.

Dagiti ubbing ket nasken nga agkonfesarda nga umuna sakbay iti primera komunionda.

3. AGKOMUNIONKA NANGRUNA ITI DOMINGO TI   PANAGUNGAR TI APO (EASTER SUNDAY)

No saanka a makimis-Misa kadagiti aldaw ti Domingo ket dika pay laeng maki-Misa ken agkomunion iti Domingo ti Panagungar ti Apo, nakaroka unayen!

Adu ti mangipagarup a ti Paskua ti Itatao ti Dios (Disyembre 25) ti kangrunaan a fiesta. Ngem maipalagip a ti Paskua ti Panagungar ni Hesus ti sentro ken katan-okan a fiestatayo. Kas insurat ni San Pablo iti 1 Corinto 15:14: “No saan koma a nagungar ni Kristo, ubbaw dagiti ikaskasabami ken ubbaw met ti pammatiyo.”  No saan a nagungar ni Kristo, awan ti Nakristyanoan a pammati ken awan met ti Simbaan. Ti panagungar ni Hesus ti mangpaneknek nga isu ket pudno a Dios.

 

Ti linteg ti Simbaan idariragna a masapul a makipaset ti tunggal mamati iti panagdaydayaw iti Domingo ken fiesta a mangilin ngem agsagana nga umuna babaen iti panagkonfesar ken agkomulgar uray laeng koma maminsan iti makatawen ket no mabalin ket iti Paskua ti Panagungar. Ngem igunam-gunam ti Simbaan a dagiti mamati ket agkomulgarda tunggal Domingo ken aldaw a mangilin ken napinpintas pay no inaldaw no la ketdi kabaelan.

Ti Panagungar ket saan laeng nga isu ti kangrunaan a fiestatayo. Isu pay iti mangted kaipapanan ti pammatitayo. Babaen ngamin ti ipapatayna, dinadael ni Kristo ti panangtagabo ti basol kadatayo. Ngem babaen iti panagungarna, imparangna nga pudno ti karina a baro a biag, ditoy daga a kas sadi Langit. Ti kararag nga insurona a kunana: “dumteng koma ti pagariam… ditoy daga a kas sadi langit” ket nairugi a pimmudno iti panagungarna manipud tanem.

4. ANNUROTEM DAGITI ALDAW A NAITUDING A      PANAGAYUNO KEN PANAGAYUNAR

Ipaannong ti Simbaan daytoy tapno magun-od ti pudno a panagbabawi gaputa suroannatayo a mangdisiplina ti bukodtayo a bagi.

Ti panagbabawi ket isu iti iyaadayo iti basol ken panagsubli iti Dios. No kayattayo iti agbabawi, masapul a supapakantayo ti dakes nga inaramidtayo wenno ikarotayo ida (penance). Masapul a  retobarentayo ti naalas nga   inaramidtayo.

No agikarotayo wenno agsupapaktayo kadagiti inaramidtayo a dakes, ad-adayoantayo ti sulisog ket mapatibkertayo. Ditoy a mapataud dagiti virtudes.

Ti Simbaan ket mangted iti dua a napintas a kita ti pagsupapak: ti panagayuno (fasting) ken panagayunar (abstinence). Dagitoy ket aramiden iti Miyerkoles  Kurkurus, amin a Biernes ti Kuaresma ken Biernes Santo. Mabalin met nga agayuno ken agayunartayo kadagiti aldaw nga ibaga dagiti obispo ti Simbaan a kas iti pannakikaysa kadagiti nadidigra iti kalamidad ken dadduma pay.

PANAGAYUNO. Panangkissay ti masansan a kaadu ti kanentayo. No agayunotayo, mangantayo laeng iti maminsan a napasnek a pannangan iti agmalem iti dayta naituding nga aldaw a panagayuno. Dagiti dua a pannangan iti agmalem ket masapul a bassit laengen ti kanen. Maiparit ti agmeryenda!

Dagiti agtawen iti 18 agingga iti 60 ket masapul nga agayunoda. Mabalin a saan a mairaman nga agayuno   dagiti sumaganad iti aldaw a naituding:

a. Dagiti masakit agraman dagiti saan a limpyo ti panunotda ket saanda a nawaya nga agdesidir nga agayuno. Kasapulanda ti mangan.

b. Dagiti masikog a nasken a taripatoenda ti sikogda.

PANAGAYUNAR. Maipapan daytoy iti saan a pannangan iti karne (ti karne ti ikan wenno lames ket saan a maibilang a karne).

Agayunar dagiti agtawen iti 14 agpangato ngem napintas a sursuroanen dagiti ubbing iti kinaganus ti panunotda.

Napintas pay ti agayunar iti amin nga aldaw ti Bienes kas panagpenitensya gaputa daytoy ti aldaw a pannakatay ni Hesus.

5. TUMULONGKA A MANGIPAAY KADAGITI KASAPULAN TI SIMBAAN.

Daytoy a linteg ipalagipna nga amin a Kristyano ket tumulong a mangpaadda kadagiti materyal a kasapulan ti Simbaan segun iti kabaelan ti tunggal maysa.

Ti Canon 1351 ipalagipna nga idi un-unana, dagiti    Kristyano balonenda dagiti arak ken tinapay a mausar iti Misa kasta met kadagiti sagut nga maipaay kadagit napanglaw. Daytoy ti urnosda idi a nagbalin a kannawidan ken kamaudiananna, nagbalin a linteg.

Idi damo, dagidi nabaknang ket mangtedda segun iti kayatda nga ipaay. Dagiti maurnong a sagut ket mapan ited ti padi kadagiti ulila ken balo, dagiti masakit ken amin nga awan panggedanda, dagiti balud ken gangannaet. Iti ababa a pannao, dagiti agkasapulan.

Daytoy ket napintas  a kannawidan kas imparang ni    Hesus a nangited iti aminna kadatayo.

Ti nasao a linteg ket adda ken napateg iti Simbaan agingga kadagitoy a panawen. Saan a nasken nga itedtayo ti apagkapullo (tithing) no saantayo a kabaelan ngem maawistayo met a mangted pay iti ad-adu no kayattayo. Ti panangtulong ti Simbaan ket saan laeng a panangipaay iti kuarta wenno sanikua. Iramanna ti panangipaay iti tiempo, pigsa ken kabaelan nga agpaay iti Simbaan.

Ti makunkuna a panangtulong ti kasapulan iti Simbaan ket saan laeng a panangipaay kadagiti mangmentenar kenkuana no di ket pay tulongan ti Simbaan tapno maiwaragawagna ti Ebangheliyo ken iyasidegna dagiti tattao iti Dios ken iti Simbaan nga isu ti Bagi ni Kristo. (*)